26 kwietnia 2021

Święto Konstytucji 3 Maja

Czym jest Konstytucja 3 - go Maja? Jest ustawą rządową ustanowioną 3-go maja 1791 roku. Akt ten regulował ustrój prawny w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Przyjmuje się, że była ona pierwszą w Europie i drugą na świcie, po amerykańskiej, nowoczesną spisaną konstytucją.

Była to gruntowna reforma ustroju Rzeczypospolitej.

W jej przygotowywaniu największą rolę odgrywali Stanisław August Poniatowski, Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki oraz Hugo Kołłątaj. Ze względu na obrót wojny rosyjsko-tureckiej, w której prym wiodła Rosja, a także na rosnące zainteresowanie Katarzyny II sytuacją w Polsce, ustawa ta musiała zostać wprowadzona w życie jak najszybciej. W takiej sytuacji członkowie obozu królewskiego i reform, którzy już od dawna ze sobą współpracowali, zawiązali 2 maja 1791 r. stronnictwo zwane Zgromadzeniem Przyjaciół Konstytucji.

Następnego dnia, czyli 3 maja 1791 roku korzystając z nieobecności w Warszawie sporej grupy posłów przeciwnych reformom, po ponad siedmiogodzinnej debacie, sejm uchwalił Konstytucję, a wzruszony król ją zaprzysiągł. Na koniec dodał: ,,Przysiągłem Bogu i żałować nie będę".

Najważniejsze postanowienia Konstytucji to:

zniesiono liberum veto i wprowadzono głosowanie większością głosów na sejmach,
zniesiono wolną elekcję i wprowadzono monarchię dziedziczną; po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego korona miała należeć do władców z dynastii saskiej,
utrzymano sejm dwuizbowy; składający się z senatu i izby poselskiej; posłami mogła być tylko szlachta posiadająca majątki ziemskie,
powołano tzw. Straż Praw, czyli najwyższą władzę wykonawczą w państwie złożoną z króla i odpowiedzialnych przed sejmem ministrów,
władzą sądowniczą były niezależne sądy,
mieszczan dopuszczono do urzędów w państwie i pozwolono nabywać im majątki ziemskie, co do tej pory stanowiło jedynie przywilej szlachty,
chłopom obiecano wzięcie ich pod opiekę państwa i prawa.

Mimo rozbiorów, pamięć o drugiej w dziejach świata spisanej konstytucji narodowej przez kolejne pokolenia pomagała podtrzymywać polskie dążenia do niepodległości i stworzenia sprawiedliwego społeczeństwa. W Polsce uznaje się ją za ukoronowanie wszystkiego co dobre i oświecone w polskiej historii i kulturze.

Dzień 3 maja 1791 roku został uznany Świętem Konstytucji 3 Maja. Rocznice tego święta były niedozwolone podczas rozbiorów, a ponowne jego celebrowanie zostało wznowione w II Rzeczypospolitej w kwietniu 1919 roku. Uroczystość ta została zdelegalizowana przez okupantów podczas II wojny światowej, a po antykomunistycznych demonstracjach w 1946 r. nie była obchodzona w Polsce.

W 1951 r. obchody te zostały oficjalnie zakazane przez władze komunistyczne. Po zmianie ustroju, od kwietnia 1990 r. Święto Konstytucji 3 Maja należy do najważniejszych polskich świąt. W roku 2007 po raz pierwszy na Litwie obchodzono uroczyście to wydarzenie.